Dù được nghe nói về công dụng điều kinh, tốt cho phụ nữ sau sinh nhưng nhiều người vẫn không biết: Cây hay cao ích mẫu là thuốc gì? Mọc ở đâu? Tác dụng chữa bệnh như thế nào? Vậy hãy cùng chúng tôi theo dõi bài viết này để hiểu thêm về dược liệu ích mẫu nhé!
Nội dung chính trong bài
Cây, cao ích mẫu là thuốc gì?
Cây ích mẫu
Cây ích mẫu trong tiếng Trung gọi là ích mẫu thảo. Giải thích theo tên gọi: ích (lợi ích), mẫu (người mẹ), tức là loại cây này rất có lợi cho phụ nữ có con nhỏ. Vì vậy, từ lâu, ích mẫu được xem là cây thuốc quý.
Tên khoa học: Leonurus japonicus
Họ: Hoa môi Lamiaceae.
Tên gọi khác: Sung úy, chói đèn, làm ngài
1 số đặc điểm của cây ích mẫu:
- Là loại cây thân thảo có hoa, sống được 1 – 2 năm.
- Chiều cao: Khoảng 30 tới 120cm.
- Thân: Mọc thẳng, hình vuông, có rãnh dọc, có thể có lông hoặc nhẵn.
- Lá: Mọc đối nhau, có cuống dài, hình răng cưa. Trên lá có đường gân nổi rõ.
- Hoa: Không cuống và mọc thành các vòng hoa. Đài hoa dạng ống, hình chuông dài 6 – 8mm với các răng hình tam giác rộng. Tràng hoa màu trắng hoặc hơi đỏ tới đỏ tía. Ra hoa từ tháng 6 tới tháng 9.
- Quả: Nhỏ, thuôn dài, dạng ba cạnh, kích thước 2,5mm, màu hơi nâu. Khi chín thì chuyển sang màu nâu sẫm.
Cao ích mẫu
Cao ích mẫu thực chất là 1 dạng bào chế của cây ích mẫu sau khi thu hái. Người ta nấu với nước và các phụ liệu khác cho tới khi đặc quánh lại. Nói thì có vẻ đơn giản nhưng nấu cao ích mẫu đòi hỏi người phải có kinh nghiệm, tay nghề cao để giữ nguyên được công dụng của cây ích mẫu cũng như loại bỏ bớt độc tính.
Việc bào chế thành cao ích mẫu nguyên chất giúp cho quá trình bảo quản được lâu hơn, sử dụng dễ dàng hơn, không cần sao, sắc mất thời gian. Đồng thời, có thể kết hợp với những loại dược liệu khác để làm thuốc chữa bệnh.
Cây ích mẫu mọc ở đâu?
Cây ích mẫu ưa những nơi sáng và có độ ẩm cao nên thường thấy mọc hoang ở các bãi sông, ven suối, ruộng ngô trong thung lũng, bờ ruộng hoặc những nơi có đất ẩm, nhất là vào mùa đông.
Trong tự nhiên, cây ích mẫu nảy mầm từ hạt vào tháng 3, tháng 4 Dương lịch. Sau đó nhanh chóng phát triển, ra hoa vào tháng 6, tháng 7 rồi lụi tàn.
Hiện nay, nhu cầu sử dụng dược liệu ích mẫu ngày càng nhiều nên chỉ dựa vào nguồn mọc hoang từ tự nhiên thì không đủ. Người ta bắt đầu trồng ở các tỉnh đồng bằng và trung du phía Bắc. Khi quả chín và hạt đã già, cây ích mẫu sẽ được thu hái, phơi khô rồi đập lấy hạt.
Gieo hạt thẳng thành luống, mỗi luống cách nhau 17cm. Trên mỗi luống, khoảng cách giữa các cây là 7cm sẽ cho sản lượng cao nhất. Mùa thu hoạch cây, tháng 5 – 9, thu hoạch quả, tháng 8 – 10.
Cây thuốc, cao ích mẫu có tác dụng gì?
Bộ phận dùng làm thuốc của cây ích mẫu
Toàn bộ phần cây trên mặt đất bao gồm: Thân, lá, quả và hoa được dùng làm thuốc. Trong đó phân ra làm 2 vị thuốc đó là:
- Toàn bộ thân, lá khô được gọi là vị: Ích mẫu thảo
- Quả ích mẫu chín phơi khô dùng làm thuốc gọi là: Sung úy tử
Thành phần hóa học
Các nhà khoa học đã tìm thấy trong ích mẫu có chứa các hoạt chất: Ancaloit, flavonozit, saponin (Một hoạt chất thường thấy trong nhân sâm), tanin và một lượng nhỏ tinh dầu.
Tác dụng của cây thuốc, cao ích mẫu
Trong Đông y, cây ích mẫu có vị cay đắng, tính mát. Quả ích mẫu thì có vị cay ngọt, tính hơi hàn. Tác dụng chủ yếu của cây, cao ích mẫu nguyên chất là chữa các bệnh của phụ nữ. Vì vậy, mà ca dao xưa vẫn có câu:
“Nhân trần, ích mẫu đi đâu
Để cho gái đẻ đớn đau thế này!”
Cụ thể, tác dụng của cây và cao ích mẫu đối với phụ nữ như sau:
Tác dụng đối với tử cung
Cao chiết nước và cao chiết cồn từ ích mẫu có tác dụng kích thích làm tăng biên độ, tần số co bóp và trương lực tử cung. Điều này cực kỳ có lợi đối với phụ nữ sau khi sinh con, giúp tăng cơn co bóp tử cung, đẩy nhanh sản dịch ra ngoài và hồi phục tử cung về mức ban đầu.
Tác dụng của ích mẫu với hệ tim mạch
Nghiên cứu trên ếch cho thấy chất alcaloid leonurin trong ích mẫu có tác dụng tăng cường sức co bóp, tác dụng tốt với cơ tim có bệnh nếu dùng với liều nhỏ. Tuy nhiên, lại gây ức chế nếu dùng liều lớn. Vì vậy, cần chú ý về liều lượng khi sử dụng để cho hiệu quả tốt.
Đối với huyết áp
Nước sắc ích mẫu tuy không có tác dụng trực tiếp lên huyết áp nhưng làm giảm tác dụng của adrenalin lên mạch máu. Trong khi đó, cao ích mẫu có tác dụng làm giảm huyết áp, nhất là đối với thời kỳ đầu của bệnh cao huyết áp.
Nghiên cứu trên mèo gây mê cho thấy leonurin trong ích mẫu tiêm tĩnh mạch với liều 2mg/kg có tác dụng hạ huyết áp rồi đưa huyết áp về trạng thái bình thường.
Tác dụng của ích mẫu với hệ hô hấp
Nghiên cứu trên mèo gây mê cho thấy leonurin trong ích mẫu tiêm tĩnh mạch làm tăng tần số và biên độ hô hấp nếu dùng liều nhỏ, nhưng lại bị rối loạn hô hấp nếu dùng liều lớn.
Tác dụng lợi tiểu
Trên thỏ gây mê, Leonurin với liều 1mg/kg tiêm tĩnh mạch có tác dụng tăng bài tiết nước tiểu. Bằng chứng là vài phút sau, lượng nước tiểu bài tiết tăng gấp 2 – 3 lần.
Tác dụng đối với hệ thần kinh
Leonurus trong ích mẫu có tác dụng an thần, giúp ngủ ngon. Từ đó, giảm căng thẳng, mệt mỏi.
1 số bài thuốc từ dược liệu ích mẫu
– Trị kinh nguyệt không đều: Ích mẫu 10g, Đương quy 10g, Xích thược 10g, Mộc hương 5g. Phơi khô, tán bột, uống.
– Trị kinh nguyệt không đều, trưng hà, lâu ngày không có thai: Ích mẫu thảo, Đương quy, Mộc hương, Xích thược, lượng bằng nhau. Tán bột, luyện mật làm hoàn to như hạt bắp, uống với nước nóng.
– Trị thai chết trong bụng: Ích mẫu giã lấy nước cốt hòa với nước Đồng tiện.
– Trị mụn nhọt rôm sẩy: Ích mẫu thảo, giã nát đắp.
– Trị trĩ: Ích mẫu, giã vắt lấy nước cốt cho uống.
– Trị sản hậu huyết bị bế không ra được: Ích mẫu, giã vắt lấy nước cốt, thêm ít rượu, uống 1 chén.
– Trị họng sưng đau, nghẹn, khó thở: Ích mẫu, giã nát, hòa với 1 chén nước mới múc dưới sông lên, vắt lấy nước cốt, uống hết sẽ làm cho nôn ra được là khỏi.
Những lưu ý khi sử dụng vị thuốc ích mẫu
– Cây, cao ích mẫu đều có tác dụng làm thuốc chữa bệnh. Tuy nhiên, khi sử dụng cần theo chỉ định của thầy thuốc. Tuyệt đối không tự ý bốc uống.
– Không lạm dụng, dùng quá liều, gây tác dụng phụ, mệt mỏi, tiêu chảy hoặc kích ứng dạ dày.
– Phụ nữ đang mang thai, người có tiền sử bị huyết áp thấp thì không nên dùng ích mẫu.
– Phụ nữ đang cho con bú thì có thể dùng.
– Khi sử dụng ích mẫu, cần tránh uống rượu, bia, thuốc lá, các chất kích thích… vì nó sẽ làm giảm công dụng của thuốc.
– Cao ích mẫu có thể thay đổi khả năng hoạt động của 1 số loại thuốc bạn đang sử dụng nên hãy nói với bác sĩ nếu bạn đang dùng cả những loại thuốc khác nữa.
Hy vọng bài viết trên đây đã cung cấp thêm nhiều thông tin bổ ích, giúp bạn đọc biết thêm về tác dụng tuyệt vời của cây thuốc, cao ích mẫu, có thể dùng để chữa nhiều bệnh cho phụ nữ. Tuy nhiên, khi sử dụng hãy tham khảo ý kiến của thầy thuốc nhé!
Nguồn: Gnite.com.vn